Suïcide in vreemdelingenbewaring is meer dan een bedrijfsongeval

 

Was de dood van Aleksandr Dolmatov in detentiecentrum Rotterdam een zelfgekozen dood of het gevolg van ketenreacties van anderen? Het rapport van de Inspectie Veiligheid en Justitie was snoeihard en vernietigend als het gaat om evidente fouten die door de verschillende justitiële instanties zijn gemaakt. Hij had überhaupt niet in vreemdelingenbewaring behoren te zitten. Er liep een beroepsprocedure tegen zijn uitzetting. Het computersysteem van de IND had hem kennelijk automatisch ‘code 98’ (‘verwijderbaar’) gezet. Bij ambtenaren heeft de computer altijd gelijk. Maar output is het resultaat van input. Terwijl men wist dat Dolmatov suïcidaal was, was het handelen van bewakers, artsen, leidinggevenden en wie er nog meer verantwoordelijk zijn voor het beschermen van het leven van een gedetineerde, niet wat het had moeten zijn: humaan.

 

Ik was eerder betrokken bij de voorbereiding van een documentaire van het televisieprogramma Zembla, waar misstanden in vreemdelingenbewaring aan de kaak werden gesteld. Hoe uitgeprocedeerde asielzoekers, die zonder papieren in ons land verblijven, maandenlang worden opgesloten en worden geconfronteerd met pesterijen door bewakers, met geweld en opsluiting in de isoleer. Een bewaker verklaarde eerder anoniem: ‘Dit systeem maakt ons, bewakers, tot onmensen.’ Zembla probeerde de verhalen van de gedetineerden in kaart te brengen, maar kreeg geen toegang tot de detentiecentra. Het ministerie van Justitie wilde niet reageren. Mijn collega’s in de detentiecentra, die er getuige van zijn, mochten niet praten op straffe van ontslag. Dat gebeurt in onze democratie. En suïcide in vreemdelingenbewaring is meer dan een bedrijfsongeval. Eigenlijk zou nu in de openbaarheid moeten komen hoe vaak er sprake is geweest van suïcide en pogingen daartoe. Want je moet als vreemdeling maar in een cel zitten en constateren dat je celgenoot zich verhangen heeft, of ontdekken dat hij zich aan het verhangen is. Ik ken de verhalen van mensen die dat hebben meegemaakt. Het is hun niet in hun koude kleren gaan zitten.

 

Ik besef dat bewakers ook maar onderdeel zijn van een keten en vaak niet getraind zullen zijn in het herkennen van serieuze medische problemen of het simuleren ervan. Ik herinner me hoe ik een paar maanden terug werd opgebeld door een bewaker uit het cellencomplex in Osdorp over een cliënt die daar naar toe was overgebracht, omdat iemand die het computersysteem had geraadpleegd van oordeel was dat de man verwijderbaar was. Er was kennelijk niet opgemerkt dat er een procedure liep die opschorting van vertrek inhield. Ik vertelde dat de man een levensbedreigende ziekte had en niet zonder medicatie kon. ‘Ja, nu zijn ze opeens allemaal ziek’, was het antwoord. Ik drong aan op een bezoek van een GGD arts. Een dag zonder op tijd ingenomen medicatie zou al een verstoring van het immuunsysteem kunnen zijn. Diezelfde avond werd ik door een bewaker uit hetzelfde cellencomplex gebeld over een andere cliënt die kennelijk ook was vastgezet. Toevallig had hij dezelfde ziekte en weer probeerde ik de noodzaak van tijdig innemen van de medicatie duidelijk te maken. Ik was verbaasd door de wedervraag: ‘Kunt u niet naar een apotheek gaan om de medicijnen op te halen? Wij zijn hier maar met acht bewakers.’ Alsof ik in staat zou zijn op een avond bij een onbekende dienstdoende apotheek probleemloos een mij onbekend medicijn mee te krijgen.

Ik leg de schuld niet bij een individuele bewaker, maar bij een systeem dat individuele bewakers onvoldoende traint in het onderkennen van probleemsituaties.

 

Ongedocumenteerde vreemdelingen en uitgeprocedeerde asielzoekers zijn geen criminelen die achter tralies moeten worden opgesloten. Er zitten nogal wat kwetsbare mensen onder, op wie vreemdelingenbewaring een bijna onherstelbare impact heeft. Je moet maar eerder vernedering, marteling, verkrachting en opsluiting hebben meegemaakt en nu in een land waar je bescherming hebt gevraagd onbarmhartig worden opgesloten. Dit systeem maakt kennelijk bewakers tot onmensen. Het systeem ontmenselijkt. Dat moeten we in een beschaafd land niet willen.

Daarom is het verheugend nieuws dat de Inspectie Veiligheid en Justitie met concrete aanbevelingen is gekomen om zorgvuldig met mensen in vreemdelingenbewaring om te gaan. Staatssecretaris Fred Teeven heeft aangekondigd dat hij alle aanbevelingen voor verbeteringen uit het rapport zal overnemen. Dat siert hem. Ik weet niet of er een meerderheid in het parlement is die hem naar huis wil sturen. Uit oogpunt van barmhartigheid zou ik zeggen: laat Teeven aanblijven om de veranderingen door te voeren. Ik acht hem terriër genoeg om zich daar in vast te bijten.

 

Cor Ofman