(geen) recht op geluk?

Wie zou mensen het recht willen ontzeggen om geluk te zoeken? Waar in de Amerikaanse grondwet the persuit of happiness een grondrecht is, lijkt in Nederland de term ‘gelukzoeker’ een negatieve kwalificatie voor al die mensen die uit verre buitenlanden in ons land een nieuw bestaan hopen op te bouwen. Welbeschouwd zou je dan ook alle Nederlandse landverhuizers uit de jaren vijftig, die hun geluk gingen beproeven in Canada en Australië dus moeten diskwalificeren. Er is niets mis mee om je heil, of je toevlucht, ergens anders te zoeken als je het in eigen land niet langer kunt harden. Het kan om politieke redenen zijn dat je eigen land ontvlucht, omdat je daar gevaar loopt als lid van de oppositie of als iemand met een andere seksuele oriëntatie. De meeste mensen zullen niet verder komen dan een buurland en zich daar vestigen. Dat is geen probleem zolang je tot dezelfde bevolkingsgroep behoort. In Afrika zijn nogal wat landsgrenzen getrokken door voormalige Europese kolonisators, die geen rekening hielden met het grondgebied van een bepaalde stam of clan. Machthebbers hebben nu eenmaal de neiging om, als het om de verdeling van de macht gaat, met een paar liniaalstrepen grenzen te trekken. En tijdens de Tweede Wereldoorlog was de onderkant van Churchill’s sigarendoos voldoende om in Jalta de landen van Oost- en West-Europa onder de geallieerden te verdelen. Naar het recht van de bevolking van die landen om een eigen keuze te maken werd niet getaald. Het leverde in het niet eens zo verre verleden vluchtelingenstromen uit Hongarije en Tsjecho-Slowakije op die ook in Nederland een toevlucht zochten. En het hield en houdt Polen, Bulgaren en Roemenen niet tegen om hun geluk in ons land te beproeven. Nu hebben zij het ‘geluk’ om deel uit te maken van de Europese Unie en kunnen zij ‘vrij reizen’.

 

Anderen is dat geluk niet beschoren. Ze wagen voor hun streven naar geluk hun leven op wankele bootjes bij de overtocht naar Europa. Ze maken gebruik van mensensmokkelaars, die steeds ingenieuzer te werk moeten gaan, om te voorkomen dat ‘gelukzoekers’ al bij aankomst op Schiphol worden vastgezet in het ‘niemandsland’ van de vreemdelingendetentie. Nederland lijkt koploper in het weren van ongewenste nieuwkomers bij de landsgrenzen voor zover het om de luchthavens gaat.

Maar de meesten komen over land. En die stroom houdt niet op. Die gaat ondergronds door. Wie pech heeft en opgepakt wordt, neemt zijn verlies of verzet zich tegen uitzetting. De Dienst Terugkeer & Vertrek weet voor nauwelijks een kwart van de onwilligen een Laissez Passer te regelen en klinkert na een maand of zes die mensen uit de vreemdelingenbewaring bij wie de kans op uitzetting miniem is. Als de strafbaarstelling van illegalen wet wordt, krijgen we er straks vele ‘criminelen’ bij, die geen ander ‘misdrijf’ hebben begaan dan het zoeken naar geluk. Ze zullen bij de minste of geringste controle opnieuw het circus van de vreemdelingenketen moeten meemaken. Het net sluit zich nauwer naarmate een andere wet van kracht wordt: het recht van de politie om zonder tussenkomst van de rechter-commissaris zonder toestemming van de bewoner huizen van vreemdelingen te doorzoeken op de aanwezigheid van paspoorten en mobieltjes, waaruit de identiteit van ongedocumenteerde vreemdelingen valt af te lezen. Je hoeft maar kwaadwillige of achterdochtige buren te hebben, die als klikspaan fungeren om de politie op je dak te krijgen. Het zal ‘gelukzoekers’ niet echt ontmoedigen. Want ze hebben niets te verliezen.

 

Hoeveel gelukzoekers ons land telt, is onbekend. Uit onderzoek zou blijken dat in ons land zo’n honderdduizend mensen zonder papieren zouden verblijven. Dat is een slag in de lucht. Ieder jaar worden mensen MOB verklaard. Ze zijn vertrokken ‘Met Onbekende Bestemming’. Ze zijn niet weg, ze zijn alleen niet meer zichtbaar aanwezig. Dat waren ze voorheen ook al niet. Want niemand zonder papieren zal in de kijker willen lopen. Toen de Rotterdamse hoogleraar Engbersen een aantal jaren terug op grond van onderzoek van het aantal staande houdingen door de Amsterdamse politie het aantal ongedocumenteerden in Amsterdam op 14.000 schatte, ging hij uit van 2650 mensen uit de Sub-Sahara landen. In het Wereldhuis van de Protestantse Diaconie van Amsterdam hebben we de afgelopen tijd meer dan tweeduizend mensen op ons inloopspreekuur gezien. Ik durf rustig te stellen dat van die mensen maar een handvol daadwerkelijk is uitgezet. Vele handen vol hebben in vreemdelingenbewaring gezeten en werden weer geklinkerd.

 

Het beleid werkt niet. Ontmoediging werkt niet. Strafbaarstelling zal ook niet werken. Het zal alleen maar leiden tot hogere prijzen (voor mensensmokkel of het huren van een matras) en tot uitbuiting.

Zolang er in landen van herkomst onvoldoende kans is op het verwerkelijken van geluk, zullen mensen blijven komen. Ze zijn hier en ze gaan niet weg. Kerken en andere maatschappelijke organisaties staan voor de vraag of ze vooralsnog ongestraft hulp kunnen blijven verlenen aan mensen die door ziekte of uitbuiting aan de onderkant van onze samenleving terecht zijn gekomen.

Dan komt een andere dimensie naar voren: die van de compassie. Is er in de samenleving voldoende draagvlak voor de steun aan mensen die in hun zoektocht naar geluk zijn gestrand? Het grootste deel van de ongedocumenteerde arbeidsmigranten wordt binnen het eigen netwerk opgevangen. Dacht ik dat op elke ‘legale’ Ghanees (zo’n 10.000 in Amsterdam) evenveel ongedocumenteerd zijn, vertelde een medewerker van een lokale tv dat er naar zijn schatting 60.000 Ghanezen in Amsterdam zouden wonen. Ik kan dat getal niet rijmen met andere onderzoeksgegevens. Maar wat wil je? Aan iemands gezicht valt niet af te lezen wat zijn of haar verblijfsstatus is. Gelukkig maar.

 

Cor Ofman